Παρουσίαση τριών άρθρων για το «Λευκό Ρόδο», τον ναζισμό και τον αντισημιτισμό (περ. Άνθρωπος, τεύχος 4, Ιούνιος-Σεπτέμβριος 2021)

Στο τρέχον τεύχος του περιοδικού «Άνθρωπος» (Ιούνιος-Σεπτέμβριος 2021) δημοσιεύονται τρία άρθρα στο πλαίσιο της θεματικής ενότητας «Λευκό Ρόδο», ναζισμός, αντισημιτισμός. Παρουσιάζουμε εν συντομία το περιεχόμενό τους.

Ο Δημήτρης Σπ. Γεωργιάδης γράφει για το «Λευκό Ρόδο» ως έμπνευση απέναντι σε κάθε ολοκληρωτισμό (σελ. 168-178). Ο πυρήνας αυτής της σημαντικής αντιστασιακής ομάδας, η οποία έδρασε κυρίως στη νότια Γερμανία από την άνοιξη του 1942 έως τις αρχές του 1943, αποτελείτο κυρίως από νεαρούς φοιτητές με θεολογικές και φιλοσοφικές ανησυχίες που αποφάσισαν να εναντιωθούν έμπρακτα στην αυξανόμενη κτηνωδία των ναζιστών και των υποστηρικτών τους. Στο άρθρο γίνεται αναφορά αφενός στις επιρροές που άσκησαν στα μέλη του «Λευκού Ρόδου» τόσο το οικογενειακό τους περιβάλλον όσο και τα απαιτητικά τους αναγνώσματα, συντελώντας αποφασιστικά στην εγκατάλειψη της απάθειας και της ουδετερότητας απέναντι στα κατ’ εξακολούθηση εγκλήματα των ναζιστών. Σε άμεση συνάρτηση, αναδεικνύεται αφετέρου η καινοφανής στόχευση των φυλλαδίων που συνέτασαν και διένειμαν με κίνδυνο της ζωής τους τα μέλη του «Λευκού Ρόδου». Στην ακριβέστερη κατανόηση της γενναιότητας αυτών των νεαρών αγωνιστών συμβάλλει και η σύντομη ενασχόληση με τη διαχρονικότητα του αντιεβραϊκού μίσους, η συντήρηση του οποίου δημιούργησε εν τέλει έναν «ομόφωνο αντισημιτισμό» που απέδιδε στους Εβραίους συλλήβδην την ευθύνη για όλες τις άσχημες εξελίξεις. Σε αυτήν τη ριζοσπαστική ομοφωνία – που έμελλε να οδηγήσει στη γενοκτονία – αντιτάχθηκε το «Λευκό Ρόδο» με τον μεστό και ανθρώπινο λόγο του.    

Ο Δημήτρης Κράββαρης παρουσιάζει εκτενώς ένα από τα πιο πολυσυζητημένα μη λογοτεχνικά βιβλία της χρονιάς που πέρασε στη Γερμανία (σελ. 179-195). Πρόκειται για το πόνημα του δραστήριου δημοσιογράφου της Süddeutsche Zeitung, Ronen Steinke, με τον χωρίς περιστροφές τίτλο «Τρόμος κατά των Εβραίων. Πώς η αντισημιτική βία ενδυναμώνει και το κράτος αποτυγχάνει. Ένα κατηγορώ» (στις εκδόσεις Berlin). Στον αντίποδα όσων διατείνονται ότι το πρόσφατο αντισημιτικό, ρατσιστικό και μισογυνικό τρομοκρατικό χτύπημα στη συναγωγή της Χάλλε επί του Ζάαλε (9 Οκτωβρίου του 2019) αποτελεί «μεμονωμένη πράξη» ή «προειδοποιητικό σημάδι», ο Ronen Steinke εγγράφει αυτή την επίθεση στη μακρά συνέχεια της αντισημιτικής βίας στη μεταπολεμική Γερμανία. Με τα αλλεπάλληλα λάθη του και τις συνεχείς παραλείψεις του, υποστηρίζει ο συγγραφέας, το γερμανικό κράτος συνέβαλε στη διαιώνιση αυτού του προβλήματος. Ο Ronen Steinke παραθέτει αδιάσειστα στοιχεία αυτής της διαχρονίας με αποκορύφωμα το πληρέστερο ίσως χρονικό περιστατικών αντισημιτικής βίας από το 1945 και μετά που έχει δημοσιευτεί έως σήμερα στη Γερμανία – ένας μακρύς κατάλογος βεβηλώσεων, εμπρηστικών και άλλων επιθέσεων, δολοφονιών (μεταξύ των θυμάτων και επιζώντες του Ολοκαυτώματος). Εστιάζει, μάλιστα, σε συγκεκριμένα περιστατικά προκειμένου να καταδείξει τις ευθύνες του γερμανικού κράτους για την ατιμωρησία ενός μεγάλου αριθμού αντισημιτικών εγκλημάτων και παραθέτει ουκ ολίγες συνομιλίες που είχε με μέλη εβραϊκών κοινοτήτων για τα κρίσιμα ζητήματα της ασφάλειας και της εμπιστοσύνης απέναντι στο κράτος. Με αφορμή την έρευνα του Γερμανού δημοσιογράφου διατυπώνονται στο άρθρο σκέψεις για την αντισημιτική βία στην Ελλάδα καθώς και προτάσεις για μια αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση της αντιεβραϊκής βίας.    

Ο Χρύσανθος Κωνσταντίνου εξετάζει τρεις ερμηνευτικές προσεγγίσεις του αντισημιτισμού αναδεικνύοντας συγχρόνως σημεία τομής τους (σελ. 196-213). Ο Ζαν-Πωλ Σαρτρ (Στοχασμοί για το εβραϊκό ζήτημα, 1946) ορίζει τον αντισημιτισμό ως «πάθος μίσους που δεν ακολουθεί, αλλά προηγείται των γεγονότων και μάλιστα ο αντισημίτης αναζητά τα γεγονότα που δήθεν θα επιβεβαιώσουν αυτό το πάθος» (σελ. 197). Ο Πιερ-Αντρέ Ταγκιέφ (Τι είναι ο αντισημιτισμός, 2011) προκρίνει τον όρο «εβραιοφοβία» έναντι του όρου «αντισημιτισμός», καθώς αυτός ο τελευταίος, ενώ αντιστοιχεί σε μια συγκεκριμένη μορφή αντιεβραϊκής αντίληψης, έχει καθιερωθεί καταχρηστικά ως τρόπος συναντίληψης όλων των μορφών αντιεβραϊκής συμπεριφοράς. Για τον Ταγκιέφ, ο όρος «εβραιοφοβία» αντιστοιχεί σε μια πιο διευρυμένη αντίληψη της αντιεβραϊκής στάσης, καθώς «δεν περιλαμβάνει μόνο τα ατομικά συναισθήματα της εχθροπάθειας αλλά και τη συνολική ιστορικο-πολιτική συνθήκη μιας κοινωνίας» (σελ. 204). Στο άρθρο γίνεται επίσης μνεία στην κατηγοριοποίηση των αντιεβραϊκών μύθων από τον Ταγκιέφ καθώς και στις αρχές από τις οποίες διέπονται οι συνωμοσιολογικές αφηγήσεις. Ο Σταύρος Ζουμπουλάκης, τέλος, συνδέει τον αντισημιτισμό με τη μακρά ιστορία του ευρωπαϊκού χριστιανισμού (Άσπονδοι αδελφοί. Εβραίοι, Χριστιανοί, Μουσουλμάνοι, 2019). Χωρίς τον ιστορικό αντιιουδαϊσμό, τονίζει ο Ζουμπουλάκης, οι ναζί δεν θα είχαν μπορέσει να συγκροτήσουν την κοσμοθεωρία του «λυτρωτικού αντισημιτισμού». Αναφορά γίνεται ακόμα στις αυτοκριτικές διεργασίες στους κόλπους των ρωμαιοκαθολικών και προτεσταντικών εκκλησιών με σκοπό την ανάσχεση του αντιεβραϊκού μίσους.  

Οι μεταμορφώσεις της Εβραιοφοβίας

του Θάνου Λίποβατς

[Αρχική δημοσίευση: The Athens Review of Books-Αθηναϊκή Επιθεώρηση του Βιβλίου, τεύχος 25ο, Ιανουάριος 2012. Η αναδημοσίευση γίνεται με την άδεια του συγγραφέα.]

Ο P.-A. Taguieff συνοψίζει στο τελευταίο του δοκίμιο «Τι είναι ο αντισημιτισμός;» (εκδόσεις της Εστίας, Αθήνα 2011), ορισμένα από τα κύρια χαρακτηριστικά του αντισημιτισμού. Το βιβλίο αυτό είναι πολύ χρήσιμο γιατί είναι εύχρηστο, παραπέμποντας για περαιτέρω εμβάθυνση στα άλλα, μεγάλα βιβλία του.

Ο «αντισημιτισμός» είναι ένας αμφιλεγόμενος, ψευδοεπιστημονικός όρος. Η μελέτη των ιστορικών στοιχείων που οδήγησαν στο τελευταίο τρίτο του19ου αιώνα, στην ανάδυση του όρου, γίνεται σαφές ότι δεν υπάρχει μία ιστορική ομοιογένεια και μία συνέχεια της εβραιοφοβίας. Στην παγανιστική αρχαιότητα υπήρχε την εποχή της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας σε πολλούς η άποψη, ότι οι Εβραίοι είναι «εχθροί του ανθρωπίνου γένους» και «αθεϊστές». Παρόμοιες κατηγορίες υπήρξαν και εναντίον των χριστιανών. Αυτό γιατί θεωρούσαν ότι ο Ενας, αόρατος Θεός καταργεί τους πολλούς, εθνικούς, ορατούς θεούς.

Από την ίδρυση της χριστιανικής αυτοκρατορίας και τον φανατισμό της θεσμικής εκκλησίας (Μεγ. Κωνσταντίνος), η κυρίαρχη άποψη οδήγησε στον θρησκευτικό αντιιουδαϊσμό, ο οποίος έτσι διαιωνίστηκε, σε Ανατολή και Δύση. Η κατάσταση χειροτέρεψε ιδιαίτερα μετά την πρώτη σταυροφορία (1096), με πογκρόμ, διωγμούς, αναγκαστικές βαπτίσεις των Εβραίων, κτλ., εξ αιτίας του πρωτόγονου λαϊκισμού. Η ηγεσία της εκκλησίας και οι ηγεμόνες στη Δύση κατά κανόνα προστάτεψαν τους Εβραίους, που έγιναν θύματα συκοφαντιών και λεηλασιών.

Ο Διαφωτισμός μετά το 1700 επέφερε σημαντικές θετικές αλλαγές στην κατάσταση στην Ευρώπη. Ωστόσο ένα άλλο ρεύμα του Διαφωτισμού, έδειξε ενάντια στο κήρυγμα της ανεκτικότητας, την «διαλεκτική του Διαφωτισμού». Μέσα από το αντιχριστιανικό, αθεϊστικό μίσος ενάντια στο χριστιανισμό θεωρήθηκε και η ιουδαϊκή θρησκεία (με τις παραδόσεις και τα τελετουργικά της) ως μία δεισιδαιμονία, η οποία όφειλε να εξαφανιστεί με την «πρόοδο» του ορθού, κριτικού Λόγου. Ετσι μεγάλα ονόματα διαφωτιστών, όπως ο Βολταίρος και ο Μαρξ, δεν απέφυγαν αντιιουδαϊκές εκφράσεις στα γραπτά τους. Η κατάσταση αυτή επιδεινώθηκε μετά τα μέσα του 19ου αιώνα, με την κυριαρχία της θετικιστικής επιστήμης και της εθνικιστικής ιδεολογίας (αλλά και της σοσιαλιστικής).

Η ανάδυση του όρου «αντισημιτισμός» οφείλεται στον γερμανό σοσιαλιστή και αθεϊστή W. Marr (1879). Τότε η αναπτυσσόμενη βιολογική επιστήμη οδήγησε στην εδραίωση του φυλετισμού, δηλ. του ρατσισμού, που θεωρήθηκε ως κάτι το επιστημονικά προφανές. Η συνέπεια ήταν η αναγέννηση ξεπερασμένων, πρωτόγονων, αντιδραστικών απόψεων στα πλαίσια μίας ρομαντικής μυθολογίας, που τόνιζε την απολυτότητα των ιεραρχικών ιδιαιτεροτήτων, την αναλλοίωτη αιωνιότητα και την μανιχαϊκή αντίθεση της «ψυχής» της φυλής/κοινότητας απέναντι στις άλλες «φυλές».

Η εθνοτική και φυλετική αντίληψη διέβρωσε και διαβρώνει την πεφωτισμένη ιδέα περί έθνους, τα δικαιώματα του ανθρώπου και του πολίτη, όπως τα διατύπωσαν η γαλλική και η αμερικανική Επανάσταση. Ο αντιεβραϊσμός έπαψε να είναι κυρίως θρησκευτικής προέλευσης, και απέκτησε έναν ψευτοεπιστημονικό, φυλετικό χαρακτήρα. Σ΄αυτή την νέα μορφή της εβραιοφοβίας, η «σημιτική» (εδώ μόνον οι Εβραίοι) «φυλή» αποτέλεσε την «κακή φυλή», που βρίσκεται σε αιώνιο πόλεμο με την «ανώτερη, άρεια φυλή».

Ο Taguieff αναφέρεται πως αυτό οδήγησε στο να θεωρούνται όλοι οι Εβραίοι άκριτα ως η συμπύκνωση όλων των κακών. Εδώ υιοθετήθηκαν δε όλοι οι παραδοσιακοί μύθοι της δαιμονοποίησης του Αλλου (π.χ. των Μασσώνων ή των Ιησουϊτών, κτλ.), όπως της «παγκόσμιας συνωμοσίας» και του «τελετουργικού φόνου». Ο Τaguieff ορθά τονίζει ότι ο ορθός όρος είναι «εβραιοφοβία» και όχι «αντισημιτισμός». Ο τελευταίος «ήκμασε» σε ευρεία κλίμακα από το 1870 μέχρι το 1945, σε μία δύσκολη περίοδο πολέμων, επαναστάσεων και κρίσεων της Ευρώπης, στην οποία κυριάρχησαν παράλληλα ο άκρατος εθνικισμός, ο ιμπεριαλισμός και ο ρατσισμός σε όλες του τις μορφές.

Οι χώρες που διακρίθηκαν στη μαχητική εμφάνιση του αντισημιτισμού πριν από τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο (κάτι που έχει καλά ερευνηθεί), υπήρξαν η Γαλλία, η Γερμανία και η Ρωσσία. Ένα από τα κύρια κίνητρα υπήρξε (και υπάρχει ακόμα) ο φθόνος ενάντια στον Άλλο, κάτι για το οποίο προσφέρεται ιδιαίτερα ο κοινοτιστικός λαϊκισμός και ο εθνοτικός, πρωτόγονος αντικαπιταλισμός της δεξιάς και της αριστεράς. Αλλά και τα μορφωμένα στρώματα, και οι ακαδημαϊκοί στα πανεπιστήμια συμμετείχαν εξ ίσου σ’ αυτό.

Στη Ρωσσία, σε μία χώρα δίχως την παράδοση της δημοκρατίας και του διαφωτισμού, από το 1860 και έπειτα, εμφανίστηκαν με τα πογκρόμ οι εξοντωτικές μορφές της θρησκευτικής και της φυλετικής εβραιοφοβίας. Τότε γράφτηκαν και κυκλοφόρησαν τα πλαστογραφημένα από την τσαρική μυστική αστυνομία «Οχράνα» τα λεγόμενα «Πρωτόκολλα των Σοφών της Σιών» (το 1897), που έχουν μεταφραστεί σε όλες τις γλώσσες του κόσμου (και βέβαια και στα ελληνικά), και που αποτελούν την Βίβλο του αντισημιτισμού. Στη Γαλλία μετά το 1789 οι Εβραίοι χειραφετήθηκαν και απέκτησαν δικαιώματα όπως και όλοι οι πολίτες. Το ίδιο συνέβη και στη Γερμανία. Ως αντίδραση, υπήρξαν όπως σε όλη την Ευρώπη, λαϊκίστικα, αντισημιτικά κόμματα και οργανώσεις.

Τότε πολλοί δημοκράτες, φιλελεύθεροι και σοσιαλιστές Γερμανοί και Εβραίοι χαιρέτησαν τη χειραφέτηση και συμμετείχαν ενεργά στα πλαίσια του έθνους. Η εβραϊκή διανόηση διέπρεψε ιδιαίτερα στα πλαίσια της γερμανικής κουλτούρας. Η τραγική ειρωνεία της ιστορίας έγκειται στο ότι πολύ σύντομα οι «αφομοιωμένοι», «νεωτερικοί» Εβραίοι που πίστεψαν στις αρχές περί ελευθερίας και ισότητας, ανακάλυψαν ότι «έλειπε κάτι». Γιατί συγχρόνως κυριαρχούσε ο εθνικισμός με έντονα φυλετικά/εθνοτικά στοιχεία, τα οποία απαιτούσαν από τους Εβραίους την πλήρη αφομοίωση και ομοιογενοποίηση. Αυτό υπήρξε η τραυματική εμπειρία των ευρωπαίων Εβραίων ήδη πριν από το 1933. Ο εθνικοσοσιαλισμός ανακάλυψε τότε τον «νέο εχθρό», τον χειραφετημένο Εβραίο, ο οποίος ακριβώς είχε εκπληρώσει όλες τις απαιτήσεις των ιθαγενών περί πολιτισμικής ενσωμάτωσης.

Ο εξοντωτικός εθνικοσοσιαλιστικός αντισημιτισμός υπήρξε ένα θεμελιακό, μη αναγώγιμο σε άλλες ιδεολογίες, στοιχείο της κοσμοθεωρίας του Α. Χίτλερ. Πολλοί τότε δεν το πήραν αρχικά στα σοβαρά. Από την άλλη όμως ο Α. Χίτλερ διακατέχονταν από έναν λαϊκίστικο, πρωτόγονο αντιδιαφωτισμό και αντικαπιταλισμό. Οι δεδηλωμένοι εχθροί του ήταν εξ αρχής, πέραν των Εβραίων, οι φιλελεύθεροι, οι δημοκράτες και οι σοσιαλιστές αλλά και οι χριστιανοί, και μετά το 1941 οι κομμουνιστές και οι Ρώσσοι.

Η συστηματική εξόντωση (η Shoah, τo Auschwitz) άρχισε, όπως τονίζει ο Τaguieff, μετά στην εισβολή στην Σοβιετική Ενωση το 1941 και οργανώθηκε με άκρα μυστικότητα, κυρίως στα κατειλημμένα εδάφη της Ανατ. Ευρώπης. Πρέπει να τονιστεί εδώ ότι η σκέψη και η δράση του Α. Χίτλερ δεν αποτελεί καμμία νομοτελειακή συνέπεια μίας δήθεν γερμανικής ιδιαιτερότητας. Αντίθετα ο εθνικοσοσιαλισμός και οι δράστες του αποτέλεσαν μία τραυματική ρήξη στην ιστορία της γερμανικής κουλτούρας.

Η εβραιοφοβία υπάρχει πάντα, όπως π.χ. στην Ελλάδα ή στη Ρωσσία. Όμως δεν χρειάζεται να υπάρχει με μία εξοντωτική μορφή. Συχνά εκδηλώνεται ακόμα και όταν δεν ζουν πλέον Εβραίοι σε μία χώρα. Αυτό δείχνει το σημαντικό ρόλο που παίζει η απωθημένη, συλλογική μνήμη σε κάθε πολιτισμό: ορισμένοι μύθοι, φήμες, λέξεις-σύμβολα, κτλ. εκφράζουν φαντασιώσεις φθόνου, εκδίκησης, βίας, που αποκρυσταλλώνονται και μεταδίδονται από γενιά σε γενιά, αν δεν γίνει μία συνειδητή και ενεργός προσπάθεια υπέρβασης τους.

Σήμερα υπάρχουν στην Ευρώπη νέες μορφές ενός διαφορικού, πολιτισμικού ρατσισμού απέναντι στις διάφορες μειονότητες μεταναστών. Ιδιαίτερα η αδυναμία και η ανικανότητα των περισσότερων ισλαμικών χωρών να αποδεχθούν με ενεργό και κριτικό τρόπο τις θετικές και καθολικής εμβέλειας αρχές του διαφωτισμού, οδήγησε στο αδιέξοδο. Δηλ. στην επιθετική, (αυτό-)καταστροφική δράση τρομοκρατικών ισλαμικών ομάδων, τις οποίες ενώνει το κοινό μίσος και ο φθόνος ενάντια στη Δύση και στους Εβραίους, το οποίο υποδαυλίζουν τα χιτλερικής έμπνευσης ΜΜΕ. Όμως αυτές οι ομάδες δεν ταυτίζονται με την μωαμεθανική παράδοση, που είχε και έχει, όπως και οι άλλοι 2 μονοθεϊσμοί πολλά πρόσωπα.

Το παλαιστινιακό πρόβλημα έγκειται στην μέχρι τούδε υστερική και δημαγωγική ανικανότητα και μίας φυλετικά συγκροτημένης και διεφθαρμένης παλαιστινιακής κοινωνίας, να βρει μία βιώσιμη λύση στο θέμα της νομιμοποιημένης εθνικής ύπαρξης. Ολέθρια είναι δε η στάση της παλαιστινιακής πολιτικής ηγεσίας να μην αναγνωρίζει το δικαίωμα ύπαρξης του κράτους του Ισραήλ, καθώς και να μην ελέγχει και να ανέχεται τις συνεχείς δολοφονικές και αυτοκτονικές απόπειρες διαφόρων ανεξέλεγκτων, εξτρεμιστικών ομάδων κρούσης. Ετσι γεννήθηκε στις δυτικές χώρες και όχι μόνον, η ισλαμοφοβία.

Η κλασσική αντισημιτική εβραιοφοβία δεν κυριαρχεί πλέον στην Δύση. Όμως ο Τaguieff στο τέλος του δοκιμίου του τονίζει την νέα εβραιοφοβία μετά το 1945. Η νέα μορφή είναι ο ριζικός αντισιωνισμός, που υπάρχει τόσο στην άκρα δεξιά όσο και στην άκρα αριστερά (και όχι μόνον). Η μορφή αυτή εμφανίστηκε μέσω μίας γλωσσικής ολίσθησης: μέσω της άκριτης χρήση των λέξεων «ιμπεριαλισμός» και «Παλαιστίνη». Σήμερα γίνεται λόγος για τον «παγκόσμιο σιωνισμό» (!) (ενώ είναι απλά ο ισραηλινός εθνικισμός, ούτε καλύτερος ούτε χειρότερος από κάθε εθνικισμό), για την κυριαρχία του εβραϊκού λόμπυ στην αμερικανική πολιτική, για την ταύτιση του Sharon με τον A. Hitler, κτλ. Ο παλαιός στόχος της εξόντωσης των Εβραίων αντικαταστάθηκε με την καταστροφή του κράτους του Ισραήλ.

Ο νέος ρατσισμός είναι ο αντισιωνισμός. Ετσι οι οπαδοί του υιοθετούν τις αντισιωνιστικές θέσεις του ισλαμικού ρατσισμού. Στις δυτικές χώρες έληξε τις τελευταίες δεκαετίες η περίοδος όπου ακόμα έδιναν τον τόνο οι γενιές που κρατούσαν ζωντανή τη μνήμη της Shoah και είχαν κακή συνείδηση γι αυτό. Η μεταμοντέρνα ισοπέδωση των αξιών και των ταυτοτήτων οδήγησε στον σχετικισμό και στη συλλογική λήθη για το ιστορικό παρελθόν, καθώς και στην ανικανότητα μιας διαφοροποιημένης κριτικής απέναντι στην απελπιστικά προβληματική και αδιέξοδη πολιτική των κυβερνήσεων τόσο του Ισραήλ όσο και της Παλαιστίνης.

Η τελική απάντηση στο γιατί η εβραιοφοβία είναι ελκυστική σε πολλούς ανθρώπους, μπορεί να βρεθεί μερικώς, μόνον στην ψυχανάλυση και στην συγκριτική μελέτη των θρησκειών. Ο Τaguieff κάνει νύξεις σε άλλα έργα του. Ωστόσο το βέβαιο είναι ότι ο αντιιουδαϊσμός, ο αντιχριστιανισμός και ο αντιμωαμεθανισμός εμφορούνται από το μίσος και τον φθόνο ενάντια στον Αλλο.

Θάνος Λίποβατς

Ομότ. Καθηγητής Παντείου Πανεπιστημίου Αθήνα

Ο Ανδρέας Πανταζόπουλος και ο Θάνος Λίποβατς παρουσιάζουν στην Αθήνα το νέο δοκίμιο του Πιέρ-Αντρέ Ταγκυέφ

ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ

 ΠΙΕΡ-ΑΝΤΡΕ ΤΑΓΚΥΕΦ

 ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΑΝΤΙΣΗΜΙΤΙΣΜΟΣ;

 Μετάφραση: Αναστασία Ηλιαδέλη, Ανδρέας Πανταζόπουλος

Οι Εκδόσεις της Εστίας

 σας προσκαλούν στην παρουσίαση του βιβλίου:

Τι είναι αντισημιτισμός;

 το Σάββατο 19 Νοεμβρίου 2011, στις 12:00’ το μεσημέρι,

 στο Βιβλιοπωλείο της Εστίας

 (Σόλωνος 60, Αθήνα. Τηλ.:210 36 15 077).

 Συντονιστής:

 Σταύρος Ζουμπουλάκης

Για το βιβλίο θα μιλήσουν οι:

Ανδρέας Πανταζόπουλος

Επίκουρος καθηγητής ΑΠΘ

Θάνος Λίποβατς

Ομότιμος καθηγητής Παντείου Πανεπιστημίου

ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ:

Τι είναι αντισημιτισμός; Ποιες ιδέες, ποια πάθη και ποια συμφέροντα γεννούν και αναζωπυρώνουν διαρκώς το ρατσιστικό μίσος κατά των Εβραίων; Ποια είναι τα βασικά αντισημιτικά στερεότυπα και πώς αναπαράγονται; Εκτός από τον δεξιό υπάρχει και αριστερός αντισημιτισμός; Ποια μορφή παίρνει ο αντισημιτισμός στις μέρες μας;

Ο Γάλλος φιλόσοφος, πολιτειολόγος και ιστορικός των ιδεών Πιερ-Αντρέ Ταγκυέφ, με αυτό το πολύ πρόσφατο δοκίμιό του (Δεκέμβριος 2010), παρουσιάζει πυκνά μα ολοκληρωμένα το ιστορικό, φιλοσοφικό και πολιτικό πανόραμα της γέννησης, της ανάπτυξης καί της θεματικής του αντισημιτισμού. Ερευνά τους βασικούς αντισημιτικούς μύθους, τις ιστορικές και θεωρητικές καταβολές τους, παρακολουθεί την πορεία τους μέσα στο χρόνο, μια πορεία που καταλήγει σήμερα στην ανάδυση ενός ανανεωμένου εβραιόφοβου λόγου, στην αναθέρμανση, εν μέσω παγκοσμιοποίησης, του προαιώνιου αντιεβραϊκού μίσους και στον προσανατολισμό του κατεξοχήν εναντίον του Ισραήλ.

Το παρόν δοκίμιο του Π.-Α. Ταγκυέφ δεν έχει εκδοθεί μέχρι τώρα, ως βιβλίο και υπό τη μορφή αυτή, σε καμία άλλη χώρα. Η παρούσα ελληνική μετάφραση είναι η παγκόσμια πρώτη έκδοσή του.

ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ:

Ο φιλόσοφος, πολιτειολόγος και ιστορικός των ιδεών Πιερ-Αντρέ Ταγκυέφ (Pierre-André Taguieff) γεννήθηκε το 1946 στο Παρίσι. Είναι διευθυντής ερευνών στο CNRS-Cevipof (Παρίσι). Τα κύρια αντικείμενα των ερευνών του είναι ο ρατσισμός, ο αντισημιτισμός, ο εθνικισμός, ο λαϊκισμός, η άκρα δεξιά και η θεωρία της συνωμοσίας.

ΤΙ ΕΓΡΑΨΕ Ο ΤΥΠΟΣ:

Ο Πιερ-Αντρέ Ταγκυέφ εξετάζει συνοπτικά την άνοδο του αντισηµιτισµού σε ολόκληρο τον κόσµο, τις αιτίες του φαινοµένου και τη λύση που πρέπει να δώσει το κράτος του Ισραήλ ώστε να το περιορίσει. […] Εκείνο που καθιστά [το βιβλίο] ενδιαφέρον είναι ότι τονίζει την ανησυχητική άνοδο του αντισηµιτισµού την τελευταία δεκαετία, ιδιαίτερα στις ισλαµικές χώρες όπου η δίκαιη υπόθεση των Παλαιστινίων χρησιµοποιείται από τις πολιτικές τους ηγεσίες ως προκάλυµµα πίσω από το οποίο κρύβεται το µίσος εναντίον των εβραίων. Υπάρχει ο αντισηµιτισµός της ∆εξιάς βέβαια, που είναι και ο γνωστότερος, αλλά υπάρχει και ο αντισηµιτισµός µιας νεόκοπης Αριστεράς.

Αναστάσης Βιστωνίτης, Το Βήμα

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΚΡΙΤΙΚΕΣ ΘΑ ΒΡΕΙΤΕ ΕΔΩ

Πηγή: athjcom.gr

Ο Ανδρέας Πανταζόπουλος παρουσιάζει στα Γιάννενα το νέο δοκίμιο του Πιέρ-Αντρέ Ταγκυέφ

ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΔΗΜΟΥ ΙΩΑΝΝΙΤΩΝ

ΙΣΡΑΗΛΙΤΙΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

Παρουσίαση του βιβλίου

Ομιλητής: Ανδρέας Πανταζόπουλος

(Μεταφραστής του βιβλίου)

Τετάρτη 2 Νοεμβρίου, 8 μ.μ.

Πολιτιστικός Πολυχώρος Παλιών Σφαγείων

• Σας προτείνουμε επί τη ευκαιρία την ανάγνωση ενός πρόσφατου κειμένου του Ανδρέα Πανταζόπουλου για το νέο βιβλίο του Στέλιου Ράμφου Η λογική της παράνοιας, στο οποίο ο συγγραφέας και φιλόσοφος συγκεντρώνει συνεντεύξεις και άρθρα της τελευταίας διετίας, µέσα από τα οποία µας καλεί να κατανοήσουµε τις πολιτισµικές ρίζες του «ελληνικού προβλήµατος».

Ο φιλόσοφος Πιέρ-Αντρέ Ταγκιέφ μιλά για την «εβραιοφοβία», τους «Αγανακτισμένους» και την Ακρα Δεξιά στην Ευρώπη

Η Ιστορία δεν μοιάζει με ήσυχο ποτάμι

Ο φιλόσοφος Πιέρ-Αντρέ Ταγκιέφ μιλά για την «εβραιοφοβία», τους «Αγανακτισμένους» και την Ακρα Δεξιά στην Ευρώπη

Συνέντευξη στον Ανδρέα Πανταζόπουλο (“Η Καθημερινή”, 14-08-2011)

Ο Pierre-André Taguieff

Ο φιλόσοφος, πολιτειολόγος και ιστορικός των ιδεών Πιέρ-Αντρέ Ταγκιέφ (Pierre-Andre Taguieff), γνωστός και στο ελληνικό κοινό για το έργο του, σχετικά με τον ρατσισμό, τον αντισημιτισμό, την Aκρα Δεξιά και τον λαϊκισμό, με την ευκαιρία της έκδοσης αυτές τις ημέρες στα ελληνικά, σε παγκόσμια πρώτη έκδοση, ενός νέου βιβλίου του για τον αντισημιτισμό (Πιέρ-Αντρέ Ταγκιέφ, Τι είναι αντισημιτισμός; – μετάφραση: Αναστασία Ηλιαδέλη-Ανδρέας Πανταζόπουλος, Αθήνα, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, σειρά Εστία Ιδεών, 2011), δέχθηκε να απαντήσει σε ορισμένα ερωτήματά μας για τη μορφή και το περιεχόμενο του νέου αντισημιτισμού. Με αφορμή και την πρόσφατη έκδοση στα γαλλικά ενός νέου του βιβλίου για το ίδιο θέμα (Israel et la Question Juive, Les Provinciales, 2011), ο Ταγκιέφ, στη συνέντευξη που ακολουθεί, συνοψίζει τα χαρακτηριστικά του ρατσιστικού μίσους κατά των Εβραίων και του Ισραήλ και, σχολιάζει τις κινητοποιήσεις των «Αγανακτισμένων» στην Ισπανία και την Ελλάδα, καθώς και τις εκλογικές επιτυχίες της άκρας δεξιάς στην Ευρώπη.

– Kάνετε λόγο εδώ και είκοσι χρόνια για ένα νέο αντισημιτισμό που τον αποκαλείτε «εβραιοφοβία». Μπορείτε να μας δώσετε τα βασικά της χαρακτηριστικά;

– Το αξίωμα της νέας εβραιοφοβίας είναι το ακόλουθο: οι Εβραίοι αποτελούν έναν περιττό λαό. Από την άποψη αυτή υπάρχει μια συνέχεια στις μορφές εχθρότητας κατά των Εβραίων. Η πρωταρχική διαφορά συνίσταται στην αντικατάσταση της περί «κοσμοπολιτισμού» ή «νομαδισμού» αιτίασης από τον «εθνικισμό» ή την «αποικιοκρατία»: στον παλιό πολιτικό αντισημιτισμό οι Εβραίοι ενσάρκωναν τον αντί-τύπο του «χωρίς-πατρίδα», σήμερα, στο πλαίσιο μιας εβραιοφοβίας με αντισιωνιστική βάση, ενσαρκώνουν τον αρνητικό τύπο του «εθνικιστή» (αποικιοκράτη, ακόμα και «ρατσιστή»). Συνεπάγεται ότι η ένταξη των Εβραίων στην κοινή ανθρωπότητα τίθεται εν αμφιβόλω, και, κατά τον ίδιο τρόπο, για τους ριζοσπάστες αντιεβραίους, αντικείμενο καθαρής άρνησης. Πράγμα το οποίο μπορεί να μεταφρασθεί με την ακόλουθη προσταγή: «Εβραίοι, πάψτε να είσθε Eβραίοι για να γίνετε άνθρωποι!». Οι Εβραίοι, για να γίνουν ανθρωπίνως αποδεκτοί, πρέπει να εξαφανισθούν ως Εβραίοι. Στη νέα όμως αντιεβραϊκή κοσμοαντίληψη, το πρώτο βήμα αυτής της εξαφάνισης δεν είναι άλλο από την καταστροφή του Ισραήλ. Η υλοποίηση αυτού του στόχου αποτελεί τη «λύση» του νέου «εβραϊκού ζητήματος», που είναι αποτέλεσμα του εξισλαμισμού του αντισιωνιστικού λόγου, ο οποίος αναμειγνύει επιχειρήματα εθνικιστικού ή εθνοτικο-εθνικιστικού τύπου με τα πολιτικο-θρησκευτικά θέματα του μουσουλμανικού φονταμενταλισμού. Το «αντισιωνιστικό» πρόγραμμα, στις ριζοσπαστικές εκδοχές του, έχει έναν ρητό στόχο: να «εκκαθαρίσει» ή να «ξεπλύνει» την Παλαιστίνη από τη «σιωνιστική παρουσία», που τη θεωρεί ως «εισβολή» η οποία κηλιδώνει μια παλαιστινιακή ή αραβική (για τους εθνικιστές) γη, ή μια γη του Ισλάμ (για τους ισλαμιστές).

Διαβάστε το υπόλοιπο της συνέντευξης στην ιστοσελίδα της “Καθημερινής”.

“Τι είναι αντισημιτισμός;” Ένα επίκαιρο δοκίμιο του Πιέρ-Αντρέ Ταγκυέφ

Βιβλιοπωλείον της Εστίας 2011, Σειρά: Εστία Ιδεών, Μτφρ. Αναστασία Ηλιαδέλη, Ανδρέας Πανταζόπουλος

Οπισθόφυλλο του βιβλίου: Τι είναι αντισημιτισμός; Ποιες ιδέες, ποια πάθη και ποια συμφέροντα γεννούν και αναζωπυρώνουν διαρκώς το ρατσιστικό μίσος κατά των Εβραίων; Ποια είναι τα βασικά αντισημιτικά στερεότυπα και πώς αναπαράγονται; Εκτός από τον δεξιό υπάρχει και αριστερός αντισημιτισμός; Ποια μορφή παίρνει ο αντισημιτισμός στις μέρες μας;

Ο Γάλλος φιλόσοφος, πολιτειολόγος και ιστορικός των ιδεών Πιέρ – Αντρέ Ταγκυέφ, με αυτό το πολύ πρόσφατο δοκίμιο του (Δεκέμβριος 2010), παρουσιάζει πυκνά και ολοκληρωμένα το ιστορικό, φιλοσοφικό και πολιτικό πανόραμα της γέννησης, της ανάπτυξης και της θεματικής του αντισημιτισμού. Ερευνά τους βασικούς αντισημιτικούς μύθους, τις ιστορικές και θεωρητικές καταβολές τους, παρακολουθεί την πορεία τους μέσα στο χρόνο, μια πορεία που καταλήγει σήμερα στην ανάδυση ενός ανανεωμένου εβραιόφοβου λόγου, στην αναθέρμανση, εν μέσω παγκοσμιοποίησης, του προαιώνιου αντιεβραϊκού μίσους και στον προσανατολισμό του κατεξοχήν εναντίον του Ισραήλ.

Το παρόν δοκίμιο του Π. -Α. Ταγκυέφ δεν έχει εκδοθεί μέχρι τώρα, ως βιβλίο και υπό τη μορφή αυτή, σε καμία άλλη χώρα. Η παρούσα ελληνική μετάφραση είναι η παγκόσμια πρώτη έκδοση του.

Νέο ιστολόγιο για την εβραιοφοβία στην Ισπανία / Nouveau blog sur la judéophobie en Espagne contemporaine

Texte suivi d’une version française

Ένας εικοσιτριάχρονος φοιτητής με το ψευδώνυμο Midtskogen ξεκίνησε εδώ και λίγο καιρό ένα ιστολόγιο στην αγγλική γλώσσα για την εβραιοφοβία α λα ισπανικά.

Η πιο πρόσφατη ανάρτησή του αφορά τις διαδηλώσεις που έγιναν στην Ισπανία το 2006, την περίοδο που ο ισραηλινός στρατός ενεπλάκη σε πόλεμο με τη Χεζμπολά στα νότια του Λιβάνου.

Στις διαδηλώσεις αυτές, μας λέει ο Midtskogen, εμφανίστηκαν πανό όπως το παρακάτω:

Via http://spain-israel-jews.blogspot.com/

Που πάει να πει: “Όχι άλλα Ολοκαυτώματα”, με το Άστρο του Δαυίδ να εξισώνεται με τη ναζιστική σβάστικα. Το αγαπημένο άθλημα των σύγχρονων αντισημιτών δηλαδή.

Όπως μας πληροφορεί το αξιόλογο γαλλόφωνο ιστολόγιο Philosémitisme, το πρότυπο του ισπανού μπλόγκερ είναι η νορβηγική ιστοσελίδα Norway, Israel and the jews, που αξίζει να επισκεφτείτε.

Un jeune étudiant de 23 ans a eu récemment la bonne idée de lancer un blog en anglais sur la judéophobie espagnole.

Le titre du blog: Spain, Israel and the Jews

Le 14 mars, l’auteur du blog a consacré une note aux manifestations qui ont eu lieu en Espagne contre l’état d’Israël en 2006, lors de la guerre qui a opposé l’armée israélienne au Hezbollah au sud du Liban. Des manifestants avaient brandi des panneaux sur lesquels l’étoile de David (comprendre: la politique israélienne) était assimilée à la croix gammée (voir photo ci-dessus).

Comme nous renseigne le blog francophone Philosémitisme, le blog “Spain, Israel and the Jews” est le dernier en date d’une série de blogs qui ont vu le jour récemment et qui s’inspirent des principes proclamés par le site influent et incontournable “Norway, Israel and the Jews“.

Ας συνειδητοποιήσουμε αυτό που με εξαιρετική διαύγεια έχει επισημάνει πρωτοποριακά ο φιλόσοφος Πιερ-Αντρέ Ταγκιέφ: η σημερινή κυρίαρχη φιγούρα του αντισημίτη φοράει τα ρούχα του «αντισιωνιστή», του «αντιρατσιστή». Επαψε να επικεντρώνεται στη «φυλή», μετατοπίστηκε, στοχεύει πλέον την ίδια την πολιτική ύπαρξη του Ισραήλ, που ενσαρκώνει το νέο «απόλυτο κακό». Ο σκληρός πυρήνας της νέας εβραιοφοβίας είναι το απεριόριστο μίσος του Ισραήλ, μια ριζική ισραηλοφοβία. Το σύνθημα «θάνατος στο Ισραήλ!» αντικατέστησε το σύνθημα «θάνατος στους Εβραίους!». Βέβαια, όλοι οι αυτοαποκαλούμενοι αντισιωνιστές δεν κηρύσσουν τη βίαιη καταστροφή του Ισραήλ. Η υπαρκτή όμως κλιμάκωση των «αντισιωνιστικών» στάσεων (ενταγμένη σε ένα πνεύμα αντιδυτικισμού), από την άγνοια, την αφέλεια και τη σύγχυση μέχρι τη συνειδητή μαχητική απόρριψη, δεν πρέπει να μας αποκρύπτει την εξ αντικειμένου ενότητα και επικινδυνότητα της νέας εβραιοφοβίας.

Ανδρέας Πανταζόπουλος, Εβραιοφοβία, εφ. Ελευθεροτυπία, 6 Μαρτίου 2010

Ο Πρίμο Λέβι και ο σύγχρονος αντισημιτισμός / Primo Levi et l’antisémitisme contemporain

Texte suivi d’une version française

Πρώτη Δημοσίευση: “Χανιώτικα Νέα”, Μάιος 2009

Φύλλα πορείας

Από τον Όμηρο ως τον Δάντη και από τον Τσέχωφ και τον Παπαδιαμάντη ως τον Χατζή, τον Κοτζιά και τον Βαλτινό, η λογοτεχνία καταγράφει τη δική της πνευματική ιστορία στην οποία αναβαπτίζονται και τα αξιόλογα σημερινά έργα. Χωρίς δογματισμούς και προκαταλήψεις, αλλά με βάση τη λογοτεχνική και φιλοσοφική τους αξία, η στήλη φιλοδοξεί να φιλοξενήσει κείμενα που θα σχολιάζουν έργα του «κανόνα» της ελληνικής και ευρωπαϊκής λογοτεχνίας.

Μιχάλης Πάγκαλος

Ο Πρίμο Λέβι και ο σύγχρονος αντισημιτισμός

(«Νέα Εστία» Τεύχος 1821, Απρίλιος 2009)

Το τεύχος Απριλίου του λογοτεχνικού περιοδικού «Νέα Εστία» ξεκινά με ένα αφιέρωμα στον Πρίμο Λέβι. Ο Λέβι που έγινε συγγραφέας μέσα στο Άουσβιτς και εξαιτίας του Άουσβιτς είναι ο συγγραφέας του «Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος» (Άγρα, 2000). Το βιβλίο αυτό με θέμα τη ζωή στα ναζιστικά στρατόπεδα του θανάτου θεωρείται ένα από τα μεγαλύτερα αριστουργήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Για να μεταφέρει τη μαρτυρία του «Haftling» (κρατούμενου των στρατοπέδων) ο Λέβι, που ήταν χημικός στο επάγγελμα, δημιουργεί μια αιμάσσουσα λογοτεχνική γλώσσα που μπορεί να κρατήσει μέσα της και να μεταδώσει στον αναγνώστη ατόφια σπαράγματα του πόνου, της αγωνίας και της απόγνωσης των δολοφονημένων από τους ναζί συντρόφων, κρατουμένων του Άουσβιτς. Η λογοτεχνία γίνεται μνήμη και μαρτυρία:

«Ξυπνάμε, συχνά παγωμένοι από τον τρόμο, μ’ ένα τρέμουλο σ’ όλο μας το σώμα, νομίζοντας ότι ακούσαμε μια οργισμένη φωνή να ουρλιάζει μια διαταγή σε ακατάληπτη γλώσσα. Η πομπή προς τον κάδο και ο χτύπος από γυμνές φτέρνες στο ξύλινο πάτωμα μεταμορφώνονται σε μια άλλη συμβολική πομπή: είμαστε εμείς, ομοιόμορφοι και γκρίζοι, μικροί σαν μυρμήγκια και τεράστιοι μέχρι τον ουρανό, κολλημένοι ο ένας δίπλα στον άλλο, αμέτρητοι σ’ όλη την πεδιάδα ως εκεί που φαίνεται ο ορίζοντας˙ άλλοτε σε κυκλική πορεία χωρίς τέλος, τυφλοί από τον ίλιγγο και τη ναυτία που ανεβαίνει απ’ την ψυχή μας στο λαιμό˙ μέχρι τη στιγμή που η πείνα, το κρύο και η γεμάτη κύστη θα δώσουν στα όνειρα το συνηθισμένο περιεχόμενο», («Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος, σ. 74).

Το αφιέρωμα της «Νέας Εστίας» στον Πρίμο Λέβι συμπεριλαμβάνει, επίσης, μια συνέντευξη του ίδιου του Λέβι που δόθηκε το 1982 στον Ιταλό δημοσιογράφο της Repubblica Giampaolo Pansa. Όπως είναι γνωστό το 1982 τα ισραηλινά στρατεύματα μπαίνουν στον Λίβανο και καταλαμβάνουν ένα μέρος γης βόρεια του ποταμού Λιτάνη. Κατά τη διάρκεια της περιόδου αυτής οι παραστρατιωτικές δυνάμεις των Λιβανέζων Φαλαγγιτών διαπράττουν μια σφαγή στα δύο στρατόπεδα των Παλαιστινίων προσφύγων της Σάμπρα και της Σατίλα, με τη συνενοχή του ισραηλινού στρατού, που ενώ θα μπορούσε να εμποδίσει τη σφαγή, δεν επενέβη. Η στάση αυτή του ισραηλινού στρατού γεννά απογοήτευση τόσο στους Εβραίους της Διασποράς, που ζητούν να διεξαχθεί δικαστική έρευνα για τις σφαγές, όσο και μέσα στο ίδιο το Ισραήλ, όπου χιλιάδες διαδηλώνουν εναντίον του δεξιού πρωθυπουργού Μπεγκίν και του υπουργού άμυνας Σαρόν. Στη συνέντευξη αυτή, που αποτελεί υπόδειγμα νηφάλιας σκέψης, ο Εβραίος Λέβι δείχνει τον τρόπο να διαφωνείς πολιτικά με την κυβέρνηση του Ισραήλ και ακόμη να καταδικάζεις εντονότατα, όταν πρέπει, την πολιτική της, χωρίς όμως να διολισθαίνεις στην επικίνδυνη ατραπό του αντισημιτισμού και της δαιμονοποίησης του κράτους του Ισραήλ. «Το Ισραήλ είναι μια χώρα που σφύζει από δημοκρατική ζωή» («Νέα Εστία», σ. 747), λέει ο Λέβι. Η νηφαλιότητα και η ψυχραιμία αυτή που είναι ο μόνος τρόπος να αρνηθούμε την ακραία λογική του πολέμου και της «εξαφάνισης του άλλου απ’ το χάρτη», απ’ όποια πλευρά κι αν προέρχονται, χαρακτήριζε, επίσης, και τις σχέσεις του Πρίμο Λέβι με τους ομοεθνείς του Ισραηλινούς:

«Λαμβάνω σπαραχτικά γράμματα από φίλους που έκαναν όλους τους πολέμους του Ισραήλ, που έχασαν τα παιδιά τους στον πόλεμο. Μου γράφουν: είσαι τυφλός; Δεν βλέπεις όλο αυτό το ισραηλινό χυμένο αίμα, όλο αυτό το εβραϊκό χυμένο αίμα, όλων αυτών των χρόνων;

Και τι τους αποκρίνεστε;

Αποκρίνομαι ότι αυτό το χυμένο αίμα με συντρίβει όσο και το χυμένο αίμα των άλλων ανθρώπων. Και σπαράζω κι εγώ ο ίδιος γιατί ξέρω ότι το Ισραήλ ιδρύθηκε από ανθρώπους σαν εμένα αλλά λιγότερο προνομιούχους από εμένα. Από ανθρώπους στους οποίους είχε χαραχτεί στο μπράτσο ο αριθμός του Άουσβιτς, άστεγους και απάτριδες που είχαν επιζήσει από τη φρίκη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και που βρήκαν εκεί ένα καταφύγιο και μια πατρίδα». («Νέα Εστία», ό.π. σ. 750).

Η νηφαλιότητα και ψυχραιμία αυτή της σκέψης δεν χαρακτηρίζει όμως τους απανταχού της γης αντισημίτες. Το μικρόβιο του ρατσισμού και του αντισημιτισμού δεν προσβάλλει δυστυχώς, σήμερα, πρώτα και κύρια την άκρα δεξιά, όπως στον παρελθόν –χωρίς να ξεχνάμε τον αποτροπιασμό που μας γέννησε η κραυγαλέα περίπτωση του ναζιστή, προσφάτως αθωωθέντα από τα ελληνικά δικαστήρια, Κ. Πλεύρη, (ο οποίος έφτασε να πει ότι: «η ιστορία της ανθρωπότητας θα καταλογίσει στον Αδόλφον Χίτλερ τα εξής: Δεν απήλλαξε ενώ ηδύνατο, την Ευρώπην από τους Εβραίους»). Η μαύρη αρρώστια του αντισημιτισμού δεν είναι πλέον το προνόμιο της φασίζουσας ακροδεξιάς˙ο αντισημιτισμός προσβάλλει σήμερα και αριστερούς και μάλιστα κατά κόρον και συμβαδίζει με τον κυνισμό, τον μηδενισμό, την απάρνηση της δημοκρατίας ως ιδανικού, τον αριστερισμό και τον αντι-ευρωπαϊσμό που τείνουν να γίνουν η ιδεολογία της σημερινής αριστεράς που φαίνεται να έχει χάσει τον κοινωνικό προσανατολισμό της.

Στο κείμενό του «Για τον πανταχού παρόντα ελληνικό αντισημιτισμό», που απαντά σε κείμενο του Κύπριου συγγραφέα Σάββα Παύλου («Για τον δήθεν ελληνικό αντισημιτισμό»), ο διευθυντής της Νέας Εστίας Σταύρος Ζουμπουλάκης σημειώνει με παρρησία ότι, αντίθετα με ότι θέλουμε να πιστεύουμε, η Ελλάδα «είναι σήμερα η πιο αντισημιτική χώρα της Δυτικής Ευρώπης, όσον αφορά την κοινή γνώμη και τη συλλογική ψυχική διάθεση» («Νέα Εστία», ό.π., σ. 909). Ο Ζουμπουλάκης στέκεται στο παράδειγμα του αναδυόμενου αντισημιτισμού των αριστερίστικων γκρουπούσκουλων, με προεξάρχουσα τη νεοσταλινική οργάνωση Κ.Ο.Ε  (Κομμουνιστική Οργάνωση Ελλάδας) που μάλιστα διεκδικεί θέση στην Ευρωβουλή(!), για να επισημάνει ότι

«Ο σημερινός μεταναζιστικός αντισημιτισμός δεν είναι πλέον φυλετικός, αλλά στρέφεται κατά του κράτους του Ισραήλ, αμφισβητώντας την ίδια την ύπαρξή του, παίρνει τη μορφή του αντισιωνισμού και πολλές φορές μάλιστα διατυπώνεται εν ονόματι δήθεν του αντιρατσισμού, αφού καταγγέλλει το κράτος του Ισραήλ ως ρατσιστικό. Ο ισραηλινός εθνικισμός αντί να αντιμετωπίζεται και να κρίνεται ιστορικά και πολιτικά, όπως κάθε άλλος εθνικισμός –και ο παλαιστινιακός επομένως–, απολυτοποιείται, δαιμονοποιείται και προβάλλονται σε αυτόν όλα τα γνωστά αντισημιτικά στερεότυπα: οι Εβραίοι είναι πλουτοκράτες, πανίσχυροι και, μαζί με τους Αμερικανούς κυβερνούν τον κόσμο. Δεν είμαστε μακριά λοιπόν από τον αντισημιτικό μύθο της παγκόσμιας εβραϊκής συνωμοσίας.», («Νέα Εστία», ό.π., σ. 911).[1]

Το πλούσιο αυτό τεύχος της λογοτεχνικής «Νέας Εστίας» περιέχει, επίσης, ποιήματα και διηγήματα (Ν. Αντωνάτος, Χρ. Μηλιώνης, Τ. Γουδέλης, Τ. Ρούσσος) και δύο σημαντικά κείμενα των Μ. Τρικούκη και Β. Αθανασόπουλου για τον Καραγάτση. Περιέχει επίσης δύο συγκινητικά κείμενα των Φ. Γιανναδάκη και Ν. Δ. Τριανταφυλλόπουλου για τον προσφάτως εκλιπόντα διευθυντή του «Αντί» Χρήστο Παπουτσάκη και την αδελφική φιλία του με τον Νίκο Γιανναδάκη (που με την αυταπάρνησή του ανέστησε τη Βικελαία Βιβλιοθήκη του Ηρακλείου) καθώς και μια θαυμάσια μελέτη του εξαίρετου φιλολόγου και συμπολίτη μας Δημήτρη Βλαχοδήμου για τη διδασκαλία και τον τρόπο εξέτασης του μαθήματος της λογοτεχνίας στο ελληνικό λύκειο, μελέτη που βασίζεται σε μια ενδελεχή ανάλυση του ποιήματος «Ο Ελεγκτής» του Μίλτου Σαχτούρη. Η μελέτη αυτή αξίζει να διαβαστεί προσεχτικά και να συζητηθεί από όσους, δασκάλους, μαθητές και γονείς αγαπούν τη λογοτεχνία και θλίβονται για την υποβάθμιση του μαθήματος αυτού και για τη γενικότερη υποβάθμιση της «ανθρωπιστικής παιδείας» και καλλιέργειας στο δημόσιο σχολείο.

Μιχάλης Πάγκαλος

[Το παρόν κείμενο αναδημοσιεύεται με την άδεια του συγγραφέα.]

---

[1] Βλ., εδώ Pierre-André Taguieff, «Ο Μύθος των “Σοφών της Σιών”», μτφ. Αλ. Κιουπκιολής, Πόλις, 2006.

Σημείωση του ιστολογίου:

Να επισημάνουμε ότι το Νοέμβριο του 2009 η Νέα Εστία παρουσίασε αφιέρωμα στην ακροδεξιά. Μεταξύ άλλων, μια συνομιλία με τον γάλλο πολιτειολόγο και ιστορικό των ιδεών Πιερ-Αντρέ Ταγκυέφ (Pierre-André Taguieff, 1946), η οποία αποτελεί, εκτός από μια αναδρομή στο ερευνητικό έργο του συγγραφέα, και μια συνοπτική παρουσίαση των ακαδημαϊκών και επιστημονικών θέσεων για την άκρα δεξιά και τον ρατσισμό από τη δεκαετία του εβδομήντα μέχρι σήμερα. Επίσης, στο άρθρο του «Ο μύθος της συνωμοσίας. Μια σύντομη σημείωση για την ακροδεξιά ιδεολογία», ο πανεπιστημιακός και μελετητής του Ταγκυέφ, Ανδρέας Πανταζόπουλος, αναφέρεται στη «συνωμοσιολογική αντίληψη» που διανθίζει το λόγο της ελληνικής ακροδεξιάς αλλά και διεισδύει επικίνδυνα στην κουλτούρα ευρύτερων λαϊκών στρωμάτων. (Το κείμενο του Γιάννη Μαργιούλα από το οποίο αντλούμε τα παραπάνω αποσπάσματα δημοσιεύτηκε στα Χανιώτικα Νέα τον Ιανουάριο του 2010).

Primo Levi et l’antisémitisme contemporain

Primo Levi dans les années 1950 / domaine public

En 2009, la revue littéraire grecque « Néa Hestia » avait consacré son numéro d’avril à Primo Levi, l’auteur de « Si c’est un homme ». Avec l’autorisation de Michael Pangalos, professeur des écoles et collaborateur régulier de la dite revue, nous reproduisons ci-dessus le compte-rendu du numéro d’avril qu’il avait publié en mai 2009 dans le quotidien crétois « Haniotika Néa ». Hormis l’essai qu’il consacre à l’œuvre de Levi en tant que témoignage sur l’expérience concentrationnaire, Michael Pangalos traduit en grec une interview que l’écrivain italien avait accordée en 1982 à Giampaolo Pansa du journal « La Repubblica » à la suite des massacres de Sabra et Shatila perpétrés par des phalangistes chrétiens libanais. L’armée israélienne n’avait pas participé au massacre des réfugiés palestiniens mais elle n’avait pas essayé de l’empêcher non plus.

Tout en exprimant sa consternation et son indignation face à l’attitude de l’armée israélienne, Primo Levi ne verse pas dans un discours haineux et la détestation de l’Etat d’Israël. Levi nous montre qu’il y a une autre possibilité d’approche du conflit qui oppose depuis des décennies Palestiniens et Israéliens, loin de la diabolisation et du manichéisme.

Michael Pangalos fait ensuite remarquer que l’antisémitisme contemporain n’est pas le triste privilège de l’extrême-droite (le nazi grec C. Plevris a été récemment assigné en justice pour avoir écrit, entre autres, que « Hitler n’avait malheureusement pas exterminé tous les juifs, alors qu’il l’aurait pu ». Or les juges l’ont relaxé !). L’antisémitisme est aussi très virulent à gauche, allant de pair avec le cynisme, le nihilisme, le rejet du projet européen. Le même numéro de la revue « Néa Hestia » présente également le point de vue de Stavros Zoumboulakis, directeur de la revue, qui n’hésite pas à déclarer que l’opinion publique grecque est peut-être aujourd’hui la plus ouvertement antisémite de toute l’Europe.

A noter également que le numéro de novembre 2009 que « Néa Hestia » consacre à l’extrême-droite coïncide avec les incendies criminels qui ont visé la synagogue de La Canée (janvier 2010). Y figure notamment un entretien avec le politologue et historien des idées Pierre-André Taguieff. Nous vous invitons à lire en ligne un entretien que Taguieff avait accordé à Elisabeth Kosellek à l’occasion de la parution de son livre intitulé “Prêcheurs de haine : Traversée de la judéophobie planétaire” (Editions Mille et une nuits, 2004, 962 pages). Dans cet entretien Taguieff fait une distinction entre “antisémitisme” et “judéophobie”:

Le mot « antisémitisme » (Antisemitismus) a été forgé en 1879 par un théoricien raciste allemand, à une époque où l’on croyait à l’existence de la « race sémitique », pour requalifier la vieille « haine des Juifs » sur une base racialiste (« anti-sémitisme »). Ce terme daté, repris comme auto-désignation par les nationalistes antijuifs de la fin du XIXe siècle, est impropre à désigner l’objet de mes investigations, qu’on pourrait caractériser comme la judéophobie « post-antisémite » qui s’est constituée après la Seconde Guerre mondiale. Mon objet est avant tout d’analyser l’émergence d’une nouvelle configuration antijuive, qui ne se réduit à pas à des résurgences ou à des réactivations. Il s’agit d’une configuration idéologique aux dimensions mondiales, où l’on retrouve des mots et des thèmes provenant de diverses traditions antijuives (antijudaïsme chrétien, antisémitisme nationaliste), mais où l’on trouve aussi de nouveaux motifs d’accusation centrés sur « Israël » et le « sionisme » érigés en mythes répulsifs. Pour aller à l’essentiel, la forme argumentative de cette nouvelle pensée-slogan, qui s’est développée depuis la fin des années 60, peut être ainsi résumé : « Les Juifs sont tous des sionistes plus ou moins cachés ; or le sionisme est un colonialisme, un impérialisme et un racisme ; donc les Juifs sont des colonialistes, des impérialistes et des racistes déclarés ou dissimulés ». Le « sionisme » -comme mythe répulsif et non comme réalité sociopolitique- est devenu l’incarnation du mal absolu. (Prêcheurs de Haine : entretien avec Pierre-André Taguieff, la lettre du CEVIPOF de janvier 2005, reproduit par l’Observatoire du communautarisme)