Στο τρέχον τεύχος του περιοδικού «Άνθρωπος» (Ιούνιος-Σεπτέμβριος 2021) δημοσιεύονται τρία άρθρα στο πλαίσιο της θεματικής ενότητας «Λευκό Ρόδο», ναζισμός, αντισημιτισμός. Παρουσιάζουμε εν συντομία το περιεχόμενό τους.
Ο Δημήτρης Σπ. Γεωργιάδης γράφει για το «Λευκό Ρόδο» ως έμπνευση απέναντι σε κάθε ολοκληρωτισμό (σελ. 168-178). Ο πυρήνας αυτής της σημαντικής αντιστασιακής ομάδας, η οποία έδρασε κυρίως στη νότια Γερμανία από την άνοιξη του 1942 έως τις αρχές του 1943, αποτελείτο κυρίως από νεαρούς φοιτητές με θεολογικές και φιλοσοφικές ανησυχίες που αποφάσισαν να εναντιωθούν έμπρακτα στην αυξανόμενη κτηνωδία των ναζιστών και των υποστηρικτών τους. Στο άρθρο γίνεται αναφορά αφενός στις επιρροές που άσκησαν στα μέλη του «Λευκού Ρόδου» τόσο το οικογενειακό τους περιβάλλον όσο και τα απαιτητικά τους αναγνώσματα, συντελώντας αποφασιστικά στην εγκατάλειψη της απάθειας και της ουδετερότητας απέναντι στα κατ’ εξακολούθηση εγκλήματα των ναζιστών. Σε άμεση συνάρτηση, αναδεικνύεται αφετέρου η καινοφανής στόχευση των φυλλαδίων που συνέτασαν και διένειμαν με κίνδυνο της ζωής τους τα μέλη του «Λευκού Ρόδου». Στην ακριβέστερη κατανόηση της γενναιότητας αυτών των νεαρών αγωνιστών συμβάλλει και η σύντομη ενασχόληση με τη διαχρονικότητα του αντιεβραϊκού μίσους, η συντήρηση του οποίου δημιούργησε εν τέλει έναν «ομόφωνο αντισημιτισμό» που απέδιδε στους Εβραίους συλλήβδην την ευθύνη για όλες τις άσχημες εξελίξεις. Σε αυτήν τη ριζοσπαστική ομοφωνία – που έμελλε να οδηγήσει στη γενοκτονία – αντιτάχθηκε το «Λευκό Ρόδο» με τον μεστό και ανθρώπινο λόγο του.
Ο Δημήτρης Κράββαρης παρουσιάζει εκτενώς ένα από τα πιο πολυσυζητημένα μη λογοτεχνικά βιβλία της χρονιάς που πέρασε στη Γερμανία (σελ. 179-195). Πρόκειται για το πόνημα του δραστήριου δημοσιογράφου της Süddeutsche Zeitung, Ronen Steinke, με τον χωρίς περιστροφές τίτλο «Τρόμος κατά των Εβραίων. Πώς η αντισημιτική βία ενδυναμώνει και το κράτος αποτυγχάνει. Ένα κατηγορώ» (στις εκδόσεις Berlin). Στον αντίποδα όσων διατείνονται ότι το πρόσφατο αντισημιτικό, ρατσιστικό και μισογυνικό τρομοκρατικό χτύπημα στη συναγωγή της Χάλλε επί του Ζάαλε (9 Οκτωβρίου του 2019) αποτελεί «μεμονωμένη πράξη» ή «προειδοποιητικό σημάδι», ο Ronen Steinke εγγράφει αυτή την επίθεση στη μακρά συνέχεια της αντισημιτικής βίας στη μεταπολεμική Γερμανία. Με τα αλλεπάλληλα λάθη του και τις συνεχείς παραλείψεις του, υποστηρίζει ο συγγραφέας, το γερμανικό κράτος συνέβαλε στη διαιώνιση αυτού του προβλήματος. Ο Ronen Steinke παραθέτει αδιάσειστα στοιχεία αυτής της διαχρονίας με αποκορύφωμα το πληρέστερο ίσως χρονικό περιστατικών αντισημιτικής βίας από το 1945 και μετά που έχει δημοσιευτεί έως σήμερα στη Γερμανία – ένας μακρύς κατάλογος βεβηλώσεων, εμπρηστικών και άλλων επιθέσεων, δολοφονιών (μεταξύ των θυμάτων και επιζώντες του Ολοκαυτώματος). Εστιάζει, μάλιστα, σε συγκεκριμένα περιστατικά προκειμένου να καταδείξει τις ευθύνες του γερμανικού κράτους για την ατιμωρησία ενός μεγάλου αριθμού αντισημιτικών εγκλημάτων και παραθέτει ουκ ολίγες συνομιλίες που είχε με μέλη εβραϊκών κοινοτήτων για τα κρίσιμα ζητήματα της ασφάλειας και της εμπιστοσύνης απέναντι στο κράτος. Με αφορμή την έρευνα του Γερμανού δημοσιογράφου διατυπώνονται στο άρθρο σκέψεις για την αντισημιτική βία στην Ελλάδα καθώς και προτάσεις για μια αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση της αντιεβραϊκής βίας.
Ο Χρύσανθος Κωνσταντίνου εξετάζει τρεις ερμηνευτικές προσεγγίσεις του αντισημιτισμού αναδεικνύοντας συγχρόνως σημεία τομής τους (σελ. 196-213). Ο Ζαν-Πωλ Σαρτρ (Στοχασμοί για το εβραϊκό ζήτημα, 1946) ορίζει τον αντισημιτισμό ως «πάθος μίσους που δεν ακολουθεί, αλλά προηγείται των γεγονότων και μάλιστα ο αντισημίτης αναζητά τα γεγονότα που δήθεν θα επιβεβαιώσουν αυτό το πάθος» (σελ. 197). Ο Πιερ-Αντρέ Ταγκιέφ (Τι είναι ο αντισημιτισμός, 2011) προκρίνει τον όρο «εβραιοφοβία» έναντι του όρου «αντισημιτισμός», καθώς αυτός ο τελευταίος, ενώ αντιστοιχεί σε μια συγκεκριμένη μορφή αντιεβραϊκής αντίληψης, έχει καθιερωθεί καταχρηστικά ως τρόπος συναντίληψης όλων των μορφών αντιεβραϊκής συμπεριφοράς. Για τον Ταγκιέφ, ο όρος «εβραιοφοβία» αντιστοιχεί σε μια πιο διευρυμένη αντίληψη της αντιεβραϊκής στάσης, καθώς «δεν περιλαμβάνει μόνο τα ατομικά συναισθήματα της εχθροπάθειας αλλά και τη συνολική ιστορικο-πολιτική συνθήκη μιας κοινωνίας» (σελ. 204). Στο άρθρο γίνεται επίσης μνεία στην κατηγοριοποίηση των αντιεβραϊκών μύθων από τον Ταγκιέφ καθώς και στις αρχές από τις οποίες διέπονται οι συνωμοσιολογικές αφηγήσεις. Ο Σταύρος Ζουμπουλάκης, τέλος, συνδέει τον αντισημιτισμό με τη μακρά ιστορία του ευρωπαϊκού χριστιανισμού (Άσπονδοι αδελφοί. Εβραίοι, Χριστιανοί, Μουσουλμάνοι, 2019). Χωρίς τον ιστορικό αντιιουδαϊσμό, τονίζει ο Ζουμπουλάκης, οι ναζί δεν θα είχαν μπορέσει να συγκροτήσουν την κοσμοθεωρία του «λυτρωτικού αντισημιτισμού». Αναφορά γίνεται ακόμα στις αυτοκριτικές διεργασίες στους κόλπους των ρωμαιοκαθολικών και προτεσταντικών εκκλησιών με σκοπό την ανάσχεση του αντιεβραϊκού μίσους.
Against antisemitism - Ενάντια στον αντισημιτισμό 