Μια «συκοφαντία αίματος» στη Βέροια του 1925 (απόσπασμα)

του Γιώργου Λιόλιου

[Εισήγηση στην Γ’ Επιστημονική Ημερίδα – Μιλάμε για τη Βέροια του 20ου αιώνα (1925-1940) – Στη Βέροια του Μεσοπολέμου, 21.09.2013 (Δημόσια Βιβλιοθήκη Βέροιας)]

«Εμείς, τα παιδιά, ήμασταν επηρεασμένα απ’ τα παραμύθια της γιαγιάς μας, ότι τάχα στη Βέροια υπάρχει μια συνοικία που ζούνε πλούσια οι Εβραίοι κι ότι, αν πάμε κι εμείς εκεί, θα μας ρουφήξουν το αίμα, για μόνο λόγο ότι είμαστε χριστιανοί. Όσες φορές πηγαίναμε στη Βέροια, όλο και κρυφοκοιτάζαμε να δούμε πού είναι αυτός ο μαχαλάς και στριφογυρίζαμε το κεφάλι μας από ΄δω κι από ΄κει να μην μας αρπάξουν. Αυτό όμως δεν έγινε ποτέ. Τα φτωχόπαιδα των Εβραίων παίζαν με τα φτωχόπαιδα της Βέροιας και τα πλουσιόπαιδα μεταξύ τους. Η γιαγιά μου, ντε και καλά, επέμενε ότι οι Εβραίοι σφάζουν!»

Με αυτό το λιτό απόσπασμα από το βιβλίο της Όλγας Μάστορα-Ψαρογιάννη με τον τίτλο Στο δρόμο του Χρέους που εκδόθηκε το 1995, θέλησα να σας συστήσω το «φ’τσι», σύμφωνα με την βεροιώτικη ντοπιολαλιά, δηλαδή το βαρέλι με τα καρφιά στο οποίο οι Εβραίοι, σύμφωνα με την λαϊκή προκατάληψη, στράγγιζαν το αίμα χριστιανόπαιδων για να το χρησιμοποιήσουν στην παρασκευή του άζυμου άρτου του Εβραϊκού Πάσχα.

Στην εισήγηση μου θα επιχειρήσω να αναδείξω το πλαίσιο του δημόσιου λόγου και των κρατικών πολιτικών μέσα στο οποίο αναβίωσε αυτή η προκατάληψη στη Βέροια του 1925, η οποία προκάλεσε διακοινοτικές εντάσεις, και πως το περιστατικό αυτό επηρέασε τις διακοινοτικές σχέσεις στην πόλη.

Το κυρίαρχο μοτίβο του «τελετουργικού φόνου» ή περισσότερο γνωστής ως «θυσίας αίματος» είναι ο ισχυρισμός ότι υπάρχει ένα εβραϊκό έθιμο σύμφωνα με το οποίο οι Εβραίοι κάθε χρόνο την παραμονή του εβραϊκού Πάσχα απάγουν χριστιανόπαιδα, τα οποία είτε σταυρώνουν είτε σφάζουν, για να συλλέξουν το αίμα τους προκειμένου να το χρησιμοποιήσουν σε θρησκευτικές ιεροτελεστίες και ειδικότερα για την παρασκευή του άζυμου άρτου, της matza, που τρώνε οι Εβραίοι κατά την εορτή του Πάσχα σε ανάμνηση της εξόδου από την Αίγυπτο.

Η πρώτη τελετουργική παιδοκτονία που αποδίδεται στους Εβραίους ανάγεται στο 1144 στο Norwich της Αγγλίας, μετά την ανακάλυψη του φρικτά ακρωτηριασμένου σώματος του δωδεκάχρονου Ουϊλλιαμ στο δάσος της Θόρπης. Τότε, η μητέρα και ο θείος του παιδιού κατηγόρησαν τους Εβραίους ότι το σκότωσαν αφού προηγουμένως το είχαν βασανίσει. Ο δικαστής κρίνει ως ανυπόστατη την κατηγορία, η οποία ωστόσο κυκλοφορεί υπό μορφή φημών. Στη συνέχεια, μερικά χρόνια αργότερα, υπό την εξουσία ενός νέου δικαστή και ενός νέου επισκόπου, ο θρύλος του παιδιού-μάρτυρα, «που σκοτώθηκε από τους Εβραίους», μορφοποιήθηκε από τον βενεδικτίνο μοναχό Thomas de Monmouth: ο φόνος του Ουϊλλιαμ τελέστηκε με τελετουργικό τρόπο, με σκοπό να αναπαραχθεί η σταύρωση του Ιησού. Θαύματα λαμβάνουν χώρα πάνω στον τάφο του Ουϊλλιαμ, πράγμα που φαίνεται να επιβεβαιώνει την κατηγορία, ενώ η λατρεία του μάρτυρα Ουϊλλιαμ προσελκύει πλήθη προσκυνητών. Το 1189, Οι Εβραίοι υφίστανται επιθέσεις στο Λονδίνο κι έπειτα σε όλο το βασίλειο. Στις 6 Φεβρουαρίου 1190, όλοι οι Εβραίοι του Νόργουιτς σφαγιάζονται, εκτός εκείνων που κατάφεραν να καταφύγουν στο κάστρο.

Την υπόθεση του Ουϊλλιαμ θα την ακολουθήσουν στο Μεσαίωνα πολυάριθμες άλλες υποθέσεις τελετουργικού φόνου, και η διασύνδεση του με τους Εβραίους θα προκαλέσει και νομιμοποιήσει βίαιες αντιεβραϊκές εκδηλώσεις και τρομακτικές σφαγές Εβραίων, οι οποίες συχνά έγιναν το πρόσχημα για επιβολή μέτρων απέλασης: Οι Εβραίοι θα εκδιωχθούν από την Αγγλία το 1290, τη Γαλλία το 1306, τα γερμανικά πριγκιπάτα το 1450, την Ισπανία το 1492 κλπ.

Η κατηγορία του τελετουργικού φόνου εντάσσεται σε μια ποικιλία αντιεβραϊκών μύθων και αντιεβραϊκών μορφολογιών (σύμφωνα με την ορολογία που χρησιμοποιεί ο Ταγκυέφ). Οι αντιεβραϊκοί μύθοι συνιστούν ένα πολύχρωμο σύνολο αρνητικών αναπαραστάσεων (προκαταλήψεων και στερεοτύπων) και κατηγοριών με στόχο τους Εβραίους, οι οποίες συσσωρεύτηκαν από τον αρχαίο κόσμο (Αίγυπτο, Ελλάδα, Ρώμη). Μέσα από αφηγήσεις της ελληνιστικής περιόδου κι ενδεχομένως υπό την επίδραση των Αιγυπτίων, κράτους με αντιεβραϊκή παράδοση, οι Εβραίοι πρωτοεμφανίζονται, υπό την μορφή φημών που θα επαναληφθούν επί αιώνες, ως ακάθαρτοι, μολυσμένοι από λέπρα, μάγοι και παιδοκτόνοι. Οι μύθοι αυτοί, του «μίσους του ανθρώπινου είδους», του τελετουργικού φόνου, της δολιότητας και της τοκογλυφίας, της τοπικής ή παγκόσμιας συνωμοσίας, θα σφυρηλατηθούν αργότερα και θα επαναδιατυπωθούν από τα χριστιανικά περιβάλλοντα του Μεσαίωνα μέσα από την κεντρική αφετηρία του χριστιανικού αντιιουδαϊσμού, την κατηγορία της θεοκτονίας. Δηλαδή την κατηγορία ότι οι Εβραίοι είναι οι «δολοφόνοι του Χριστού» και τα «τέκνα του διαβόλου», – κατηγορία που άνοιξε τον δρόμο για τη δαιμονοποίηση τους. Έτσι, ο Εβραίος κατασκευάζεται σε ένα «μυθικό» είδος και παρουσιάζεται ως ο σατανικός εχθρός του ανθρώπινου είδους και του Θεού, ο κατεξοχήν εγκληματίας ή, σύμφωνα με την γλώσσα των Ναζί, ο κληρονομικός εγκληματίας, ο εκμεταλλευτής και γεννημένος συνωμότης, ο παιδοκτόνος.

Ειδικά σε ό,τι αφορά στον τελετουργικό φόνο, οι εξηγήσεις που δίνονται από τους διακινητές του μύθου, άλλοτε υποστηρίζουν ότι ο τελετουργικός φόνος αποτελεί έκφραση μιας θρησκευτικής κουλτούρας στηριγμένης πάνω στις ανθρωποθυσίες («μολωχισμός»), που η σατανική διδασκαλία του Ταλμούδ δεν έπαψε να νομιμοποιεί κι άλλοτε αναμειγνύουν την δολοφονία με τον κανιβαλισμό, προφανώς αντλώντας από παραδείγματα ανθρωποθυσιών που παρατηρούνταν στους αρχαίους χρόνους σε περιοχές της Εγγύς Ανατολής, πράγμα που ισοδυναμεί με την εγγραφή της προδιάθεσης στον φόνο, κυρίως παιδιών, στην ίδια την φύση των Εβραίων, ως εγκληματικού ενστίκτου.

Οι αφηγήσεις τελετουργικού φόνου πέρασαν από τη θέση του μεσαιωνικού θρύλου στη θέση του σύγχρονου μύθου του 18ου και 19ου αιώνα. Με τη Γαλλική Επανάσταση που άνοιξε τον δρόμο για την πολιτική και κοινωνική χειραφέτηση των Εβραίων, μεταλλάσσεται πλέον ο θρησκευτικός αντιιουδαϊσμός, που είχε χαρακτήρα εξόχως θρησκευτικό αλλά και κοινωνικό και οικονομικό. Τον 19ο αιώνα, η εχθρότητα κατά των Εβραίων στηρίζεται πια σε επιστημονική βάση, την οποία προσέφερε η φυλετική ψευδο-επιστημονική θεωρία, σύμφωνα με την οποία τα άτομα σημιτικής καταγωγής θεωρούνται ότι ανήκουν σε μια κατώτερη φυλή. Δίχως να εγκαταλείπεται η εμπειρική έννοια του θρησκευτικού αντιιουδαϊσμού, ο 19ος αιώνας σηματοδοτεί το πέρασμα στον «φυλετικό αντισημιτισμό», έννοια που επινοήθηκε το 1873.

[…]

• Διαβάστε τη συνέχεια της εισήγησης του Γιώργου Λιόλιου στο ιστολόγιο Χανιά-Βέροια. Ο Γιώργος Λιόλιος είναι δικηγόρος και ασχολείται συστηματικά με την έρευνα της ιστορίας του εβραϊσμού της Ελλάδας. Κείμενά του για την εβραϊκή κοινότητα της Βέροιας δημοσιεύθηκαν κατά καιρούς σε διάφορα περιοδικά έντυπα (στην Ελλάδα και τη Σερβία), σε διαδικτυακούς τόπους, καθώς και στον τιμητικό τόμο για το Ολοκαύτωμα των Εβραίων της Ελλάδας. Από τις εκδόσεις Ευρασία κυκλοφορεί το βιβλίο του Σκιές της πόλης. Αναπαράσταση του διωγμού των Εβραίων της Βέροιας.