Ένα φαινομενικά ευτελές αντικείμενο που εντοπίστηκε στα σκουπίδια επαναφέρει στο προσκήνιο μια ολόκληρη Κοινότητα της οποίας το νήμα κόπηκε βίαια το Μάρτιο του 1943 στο στρατόπεδο θανάτου της Τρεμπλίνκα.
Η Εβραϊκή Κοινότητα της Ξάνθης αριθμούσε έως τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο περί τα 550 μέλη. Σχεδόν όλοι οι Ξανθιώτες Εβραίοι χάθηκαν εν έτει 1943 στο στρατόπεδο θανάτου της Τρεμπλίνκα μαζί με τους Εβραίους των Σερρών, της Δράμας, της Καβάλας, της Κομοτηνής και της Αλεξανδρούπολης. «Το βράδυ της 7ης Μαρτίου 1943, […] οι Βούλγαροι τους έβγαλαν από τα σπίτια τους, τους φυλάκισαν σε καπναποθήκες, προτού διασχίσουν τη Βουλγαρία σιδηροδρομικώς, οδηγηθούν στο λιμάνι του Λομ και από εκεί με ποταμόπλοια στη Βιέννη, για να ξαναμπούν σε τρένα με προορισμό την Τρεμπλίνκα. Λίγες ώρες μετά την άφιξή τους νεκροί καίγονταν στην καρδιά της Κόλασης», γράφει η ιστορικός Ρίκα Μπενβενίστε (Η ανακάλυψη της Τρεμπλίνκα, Η Εφημερίδα των Συντακτών, 30.01.2021).
Κατά τη διάρκεια της καραντίνας, η αδερφή της βιομηχανικής αρχαιολόγου και μουσειολόγου Μαρίας Πετρά εντόπισε τυχαία στο κέντρο της Ξάνθης μια πεταμένη ξύλινη ντουλάπα. Περιεργαζόμενη τη ντουλάπα με σκοπό αρχικά να την αξιοποιήσει ως τροφοθήκη, η Μαρία Πετρά ανακάλυψε σε τρία σημεία το αποτύπωμα του ονόματος του ιδιοκτήτη της, Γιουδά Χαΐμ Περαχιά. Η διάσωση αυτού του παλιού χρηστικού αντικειμένου πήρε αίφνης το χαρακτήρα της επανασύνδεσης με την Κοινότητα της οποίας το νήμα κόπηκε βίαια το Μάρτιο του 1943. Διότι ο Περαχιά (1886-1970), γόνος εβραϊκής οικογένειας από τη Σαλονίκη και απόφοιτος της Alliance Israélite Universelle, υπήρξε διευθυντής της κραταιάς καπνικής εταιρείας Commercial Company of Salonica Ltd αρχικά στις πόλεις της Καβάλας, της Δράμας και στη συνέχεια στην Ξάνθη. Από εύνοια της τύχης γλύτωσε τη σύλληψη και τον εκτοπισμό στο στρατόπεδο θανάτου της Τρεμπλίνκα καταφέρνοντας να διαφύγει εκτός Θράκης.
Το νήμα που αναπάντεχα ξετύλιξε η ντουλάπα αυτή έδωσε το έναυσμα για τη δημιουργία ενός διαδραστικού εργαστηρίου, το οποίο πραγματοποιήθηκε πριν λίγους μήνες στο πλαίσιο του προγράμματος Δράσεις Ιστορίας Μνήμης Πολιτισμού και υπό την αιγίδα του Ιδρύματος Θρακικής Τέχνης και Παράδοσης. Η Μαρία Πετρά, υπεύθυνη του εργαστηρίου μαζί με το Νίκο Κοσμίδη, έδωσε σχετικά με αυτό συνέντευξη στο Δημοτικό Ραδιόφωνο Ξάνθης, στην οποία αναφέρεται και σε όσους ρωτούν επίμονα – ιδιαίτερα μετά την πρόσφατη ανέγερση του Μνημείου Ολοκαυτώματος στην Ξάνθη – για το λόγο της ενασχόλησης «με τους Εβραίους» όταν «υπάρχει το Ισραήλ και το Παλαιστινιακό». Η κ. Πετρά κάνει εν συνεχεία ενδιαφέρουσες επισημάνσεις για τη σημασία της ενασχόλησης με την τοπική ιστορία:
Το εργαστήριο «Μια ντουλάπα, τρεις πόλεις, μια ιστορία» πραγματοποιήθηκε στον διατηρητέο χώρο «Παστάλι», ο οποίος βρίσκεται στην Παλιά Χρύσα της Ξάνθης. Το εργαστήρι ολοκληρώθηκε με την επίσημη παρουσίαση του τεκμηρίου σε ειδική εκδήλωση στην Ξάνθη το Μάρτιο του 2023 (παραθέτουμε παρακάτω το βίντεο της εκδήλωσης). Ξεχωρίζουν, μεταξύ άλλων, η ομιλία του Paweł Maliszewski, επιστημονικού συνεργάτη του Μουσείου της Τρεμπλίνκα, καθώς και η απαγγελία δύο ποιημάτων του Γιουδά Χαΐμ Περαχιά, γραμμένων το 1941 και 1943, από τη Μαρία Πετρά και τον Γιώργο Κατσαβέλη. Με το λογοτεχνικό έργο του Περαχιά έχει ασχοληθεί επισταμένα η ισραηλινή ερευνήτρια Susy Gruss.